"Να μην ταυτίζομαι με τον νού και το σώμα –ακόμη δεν ξέρω πώς να το κάνω.
Λέω στον εαυτό μου: δεν είσαι ο νους, μην ακούς τον φόβο σου, αγάπα τον εαυτό σου, να είσαι ικανοποιημένος κλπ. Για ποιο λόγο εξακολουθώ να μη καταλαβαίνω."
"Το θέμα δεν είναι να λες στον εαυτό σου ότι δεν είσαι ο νους, ότι δεν είσαι το σώμα, γιατί αυτός που το λέει είναι ο νους.
Έτσι, δεν θα βγεις ποτέ από το νου. Όλα αυτά τα λέει ο ίδιος ο νους, έτσι λοιπόν δίνεις όλο και μεγαλύτερη έμφαση στο νου.
Ο νους είναι πολύ περίπλοκος, πρέπει να είσαι σε πολύ μεγάλη εγρήγορση.
Μην τον χρησιμοποιείς. Αν τον χρησιμοποιείς, τον δυναμώνεις.
Δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις το νου, για να καταστρέψεις τον ίδιο το νου. Πρέπει να καταλάβεις ότι ο νους δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αυτοκτονήσει.
Όταν λες: «Δεν είμαι το σώμα», αυτός που το λέει είναι ο νους.
Όταν λες: «Δεν είμαι ο νους», αυτός που το λέει είναι και πάλι ο νους. Δες τα γεγονότα, μην προσπαθείς να πεις τίποτε. Η γλώσσα, η λεκτική έκφραση, δεν χρειάζεται. Μόνο μια ματιά σε βάθος. Μόνο να κοιτάξεις μέσα. Μη λες τίποτε.
Καταλαβαίνω όμως το πρόβλημα.
Από την αρχή ακόμη μας διδάσκουν όχι να βλέπουμε, αλλά να λέμε. Μόλις δεις ένα τριαντάφυλλο λες: «Τι όμορφο!». Τέρμα. Πάει το τριαντάφυλλο - το σκότωσες. Κάτι έχει μπει ανάμεσα σ' εσένα και το τριαντάφυλλο. «Τι όμορφο που είναι!» - αυτά τα λόγια λειτουργούν σαν ένας τοίχος.
Η μία λέξη φέρνει την άλλη, η μία σκέψη φέρνει την άλλη.
Είναι αλληλένδετες, ποτέ δεν κινούνται μόνες τους. Ποτέ δεν θα βρεις μία σκέψη μόνη της. Ζουν σε κοπάδια, σαν τα ζώα μιας αγέλης. Μόλις λοιπόν πεις: «Τι όμορφο που είναι το τριαντάφυλλο!», μπαίνεις στις γραμμές και το τραίνο ξεκινάει.
Μετά η λέξη «όμορφο» θα σου θυμίσει μια γυναίκα που κάποτε αγάπησες.
Το τριαντάφυλλο ξεχνιέται, το όμορφο ξεχνιέται, έρχεται η ιδέα, η φαντασίωση, η ανάμνηση της γυναίκας. Μετά, η γυναίκα σε οδηγεί αλλού. Η γυναίκα που αγάπησες είχε έναν όμορφο σκύλο. Ορίστε! Δεν υπάρχει τέλος.
Δες το μηχανισμό του νου, πώς λειτουργεί, και μη χρησιμοποιείς το μηχανισμό αυτό.
Αντιστάσου στον πειρασμό. Είναι μεγάλος πειρασμός, γιατί έχεις εκπαιδευτεί να το κάνεις. Λειτουργείς σχεδόν σαν ρομπότ γίνεται αυτόματα.
Η νέα επανάσταση που γίνεται στο χώρο της εκπαίδευσης έχει κάνει ορισμένες προτάσεις.
Μία πρόταση είναι τα μικρά παιδιά να μη διδάσκονται πρώτα τη γλώσσα. Πρώτα, θα πρέπει να τους δίνεται χρόνος να αποκρυσταλλώσουν την όραση τους, να αποκρυσταλλώσουν τον τρόπο που βιώνουν.
Για παράδειγμα, βλέπετε έναν ελέφαντα κι εσύ λες στο παιδί: «Ο ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο».
Πιστεύεις ότι δεν λες κάτι παράλογο, ότι λες κάτι απολύτως λογικό και ότι το παιδί πρέπει να διδαχθεί το γεγονός αυτό. Όμως στην πραγματικότητα δεν χρειάζονται γεγονότα.
Από τη στιγμή που λες: «Ο ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο», εισάγεις μια έννοια που δεν αποτελεί μέρος του ελέφαντα.
Γιατί λες ότι το ζώο αυτό είναι το μεγαλύτερο ζώο; Εισάγεις τη σύγκριση, που δεν αποτελεί μέρος των γεγονότων.
Ο ελέφαντας είναι μόνο ένας ελέφαντας - ούτε μεγάλος, ούτε μικρός.
Φυσικά, αν τον βάλεις δίπλα σε ένα άλογο, είναι μεγάλος, ή δίπλα σε ένα μυρμήγκι, είναι πολύ μεγάλος. Τη στιγμή όμως που λες ότι ο ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο, φέρνεις το μυρμήγκι δίπλα του. Φέρνεις κάτι που δεν αποτελεί μέρος των γεγονότων. Παραποιείς τα γεγονότα, εισάγεις τη σύγκριση.
Άσε το παιδί να δει. Μη λες τίποτε. Άσε το να νιώσει.
Όταν πηγαίνεις το παιδί στον κήπο, μην του λες ότι τα δέντρα είναι πράσινα. Άσε το παιδί να νιώσει, άσε το παιδί να απορροφήσει.
Απλά πράγματα. «Το χορτάρι είναι πράσινο» - μην το λες.
Έχω παρατηρήσει ότι πολλές φορές, ενώ το χορτάρι δεν είναι πράσινο, εσύ εξακολουθείς να το βλέπεις πράσινο - υπάρχουν χιλιάδες αποχρώσεις του πράσινου.
Μη λες ότι τα δέντρα είναι πράσινα, γιατί το παιδί θα δει μόνο το πράσινο -κάθε δέντρο θα το βλέπει πράσινο.
Το πράσινο δεν είναι ένα χρώμα είναι χίλιες αποχρώσεις.
Άσε το παιδί να νιώσει, άσε το παιδί να απορροφήσει τη μοναδικότητα κάθε δέντρου - κάθε φύλλου. Άσε το να το ρουφήξει, άσε το να γίνει ένα σφουγγάρι που ρουφά την πραγματικότητα, το γίγνεσθαι, την ίδια την ύπαρξη. Όταν θα έχει γερές βάσεις και τα βιώματα του θα είναι καλά ριζωμένα, τότε πες του τις λέξεις. Τότε δεν θα το διαταράξουν. Τότε, δεν θα καταστρέψουν την όραση του, τη διαύγεια του.
Τότε, θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα, χωρίς να παρασυρθεί. Αυτήν τη στιγμή, η γλώσσα σε παρασύρει.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;
Άρχισε να βλέπεις τα πράγματα, χωρίς να τα κατονομάζεις, χωρίς να τους βάζεις ετικέτες, χωρίς να λες «καλό» ή «κακό», χωρίς να τα διαχωρίζεις. Αρκεί να τα βλέπεις και να δέχεσαι την παρουσία των γεγονότων δίπλα στη δική σου παρουσία, χωρίς να κρίνεις, να καταδικάζεις ή να κάνεις κανενός είδους εκτίμηση.
Άφησε τα να υπάρχουν απολύτως γυμνά. Αρκεί να είσαι παρών.
Μάθε πώς να μη χρησιμοποιείς τη γλώσσα.
Ξεφορτώσου τον προγραμματισμό σου, τη διαρκή φλυαρία μέσα σου.
Αυτό δεν γίνεται ξαφνικά. Πρέπει να το κάνεις σιγά-σιγά, με τον καιρό.
Μόνο αφού το κάνεις, στο τέλος, θα μπορέσεις να παρακολουθείς απλά το νου σου.
Δεν χρειάζεται να λες: «Δεν είμαι αυτός ο νους». Αν δεν είσαι, ποιος ο λόγος να το πεις; Δεν είσαι.
Αν είσαι ο νους, ποιος ο λόγος να επαναλαμβάνεις ότι δεν είσαι ο νους; Δεν θα γίνει πραγματικότητα μόνο και μόνο με την επανάληψη.
Παρατήρησε, μη λες τίποτε. Ο νους είναι σαν το διαρκή θόρυβο της κίνησης στο δρόμο.
Παρατήρησε τον. Κάτσε στην άκρη και δες. Δες ότι αυτός είναι ο νους. Δεν χρειάζεται να δημιουργείς ανταγωνισμό. Μόνο να παρατηρείς.
Με την παρατήρηση, μια μέρα ξαφνικά η συνειδητότητα κάνει στροφή, αλλάζει, αλλάζει ριζικά - ξαφνικά από το αντικείμενο αρχίζει να εστιάζει στο υποκείμενο, αν είσαι παρατηρητής. Εκείνη τη στιγμή, ξέρεις ότι δεν είσαι ο νους. Το θέμα δεν είναι να το λες, δεν είναι θεωρία. Εκείνη τη στιγμή το ξέρεις - όχι γιατί το λέει ο Πατάντζαλι ούτε γιατί το λέει η λογική σου, η διάνοια σου.
Χωρίς κανέναν απολύτως λόγο, ξαφνικά είναι έτσι.
Το γίγνεσθαι σε κατακλύζει, η αλήθεια σου αποκαλύπτεται. Ξαφνικά, βρίσκεσαι τόσο μακριά από το νου που θα γελάσεις με τον εαυτό σου. Πώς μπόρεσες να πιστέψεις ότι ήσουν ο νους; Πώς μπόρεσες να πιστέψεις ότι ήσουν το σώμα; Θα σου φανεί εντελώς γελοίο. Θα γελάσεις με τη βλακεία σου.
«Να μην ταυτίζομαι με το νου και το σώμα - ακόμη δεν ξέρω πώς να το κάνω».
Ποιος θέτει το ερώτημα «Πώς να το κάνω;» Δες το αμέσως, ποιος κάνει αυτήν την ερώτηση: «Πώς να το κάνω;»
Είναι ο νους που θέλει να χειραγωγήσει, είναι ο νους που θέλει να επιβάλλεται. Ο νους θέλει να χρησιμοποιήσει ακόμη και τον Πατάντζαλι. Ο νους λέει: «Πολύ σωστά. Κατάλαβα ότι δεν είσαι ο νους» — και μόλις συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι ο νους, θα γίνεις υπερ-νους.
Ο νους γεμίζει απληστία, ο νους λέει: «Ωραία. Πρέπει να γίνω υπερ-νους».
Μέσα στο νου γεννιέται η απληστία για το απόλυτο, για την ευτυχία, για την αιωνιότητα, η επιθυμία να γίνει θεός. Ο νους λέει: «Δεν μπορώ να ησυχάσω μέχρι να κατακτήσω αυτό το απόλυτο, ό,τι κι αν είναι». Ο νους ρωτά: «Πώς να το κάνω;»
Να θυμάσαι ότι ο νους πάντα ρωτά πώς να κάνει κάτι. Το «πώς» είναι ερώτημα του νου. Γιατί το «πώς» σημαίνει τεχνική. Το «πώς» σημαίνει «δείξε μου το δρόμο, ώστε να επιβληθώ, να ελέγξω. Δώσε μου την τεχνική». Ο νους είναι ο τεχνικός. «Δώσε μου την τεχνική και θα καταφέρω να το κάνω».
Δεν υπάρχει τεχνική για την επίγνωση.
Για να έχεις επίγνωση, πρέπει να έχεις επίγνωση. Δεν υπάρχει τεχνική. Ποια είναι η τεχνική της αγάπης; Πρέπει να ξέρεις τι είναι η αγάπη. Ποια είναι η τεχνική της κολύμβησης; Πρέπει να κολυμπήσεις.
Φυσικά στην αρχή κολυμπάς λίγο αδέξια. Με τον καιρό μαθαίνεις... αλλά μαθαίνεις κολυμπώντας.
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Αν κάποιος σε ρωτήσει: «Ποια είναι η τεχνική του ποδηλάτου;» - εσύ κάνεις ποδήλατο, ξέρεις πώς να κάνεις ποδήλατο, αν κάποιος όμως σε ρωτήσει, θα ανασηκώσεις τους ώμους.Θα πεις: «Δύσκολα περιγράφεται». Ποια είναι η τεχνική; Πώς ισορροπείς πάνω σε δυο ρόδες; Κάτι θα κάνεις.
Κάτι κάνεις, όχι όμως σαν τεχνική, μάλλον σαν δεξιότητα. Η τεχνική μπορεί να διδαχθεί, τη δεξιότητα πρέπει να την καταλάβεις μόνος σου. Η τεχνική μπορεί να μετατραπεί σε διδασκαλία, τη δεξιότητα μπορείς να τη μάθεις, αλλά δεν μπορεί να διδαχθεί. Μάθαινε λοιπόν με τον καιρό.
Ξεκινά από λιγότερο περίπλοκα πράγματα. Μην πας κατευθείαν στα πολύ περίπλοκα. Αυτό είναι το τελευταίο, το πιο περίπλοκο απ' όλα: να έχεις επίγνωση του νου, να δεις το νου και να δεις ότι εσύ δεν είσαι ο νους. Να δεις τόσο βαθιά ότι δεν είσαι πια το σώμα κι ότι δεν είσαι πια ο νους, αυτό είναι το τελευταίο. Μη βιάζεσαι. Ξεκινά με μικρά πράγματα.
Νιώθεις πείνα. Δες το γεγονός. Που βρίσκεται η πείνα;
Μέσα σου ή κάπου έξω; Κλείσε τα μάτια σου, ψηλάφισε στο εσωτερικό σου σκοτάδι. Προσπάθησε να νιώσεις και να αγγίξεις και να καταλάβεις που βρίσκεται η πείνα.
Έχεις πονοκέφαλο. Πριν πάρεις ασπιρίνη, κάνε λίγο διαλογισμό.
Μπορεί μετά να μη χρειαστείς ασπιρίνη. Κλείσε τα μάτια σου και νιώσε που ακριβώς βρίσκεται ο πονοκέφαλος, εντόπισε τον, εστίασε πάνω του. Θα εκπλαγείς, όταν δεις ότι δεν είναι τόσο μεγάλος, όσο φανταζόσουν, και δεν είναι απλωμένος σε όλο το κεφάλι. Έχει μία εστία. Όσο πλησιάζεις την εστία, τόσο απομακρύνεσαι από τον πονοκέφαλο. Όσο πιο διάχυτος είναι ο πονοκέφαλος, τόσο περισσότερο ταυτίζεσαι μαζί του. Όσο πιο σαφής, εστιασμένος, εντοπισμένος, ορισμένος και οριοθετημένος είναι, τόσο πιο απόμακρος είσαι εσύ.
Έπειτα έρχεται μία στιγμή που ο πονοκέφαλος είναι σαν τη μύτη μιας βελόνας: απόλυτα εστιασμένος. Τότε, θα έχεις κάποιες αναλαμπές. Κάποιες στιγμές η μύτη της βελόνας θα εξαφανίζεται, δεν θα υπάρχει πονοκέφαλος. Θα εκπλαγείς: «Πού πήγε;» Θα εμφανιστεί και πάλι. Θα εστιάσεις και πάλι, θα εξαφανιστεί και πάλι. Στην τέλεια εστίαση, ο πονοκέφαλος εξαφανίζεται, γιατί στην τέλεια εστίαση είσαι τόσο μακριά από το κεφάλι σου που δεν μπορείς να νιώσεις τον πονοκέφαλο. Δοκίμασε.
Ξεκινά με μικρά πράγματα. Μην πηγαίνεις κατευθείαν στο τελευταίο.
Ο Πατάντζαλι έκανε πολύ δρόμο για να φτάσει σε αυτές τις σούτρες, τις σούτρες της βιβέκα - της διάκρισης, της επίγνωσης. Μιλάει για τόσα πολλά πράγματα ως προετοιμασία, ως βασική προϋπόθέση, ως απολύτως αναγκαία. Αν δεν έχεις εκπληρώσει όλα αυτά, θα δυσκολευτείς να αποταυτιστείς έτσι απλά με το νου και το σώμα.
Ποτέ λοιπόν μη ρωτάς «πώς». Δεν έχει να κάνει με το «πώς».
Είναι απλή κατανόηση. Αν κατανοήσεις, στην κατανόηση αυτή θα δεις το νόημα. Δεν λέω ότι θα το καταλάβεις. Λέω ότι θα το δεις. Γιατί από τη στιγμή που λέμε «καταλαβαίνω», υπεισέρχεται η διάνοια, αρχίζει να λειτουργεί ο νους.
Το «οράν» δεν έχει καμία σχέση με το νου.
Μερικές φορές βαδίζεις σε ένα ήσυχο μονοπάτι, ο ήλιος δύει, το σκοτάδι απλώνεται και ξαφνικά βλέπεις ένα φίδι να διασχίζει το μονοπάτι. Τι κάνεις; Το σκέφτεσαι; Σκέφτεσαι τι να κάνεις, πώς να το κάνεις, ποιον να ρωτήσεις; Δίνεις ένα σάλτο και φεύγεις απ' τη μέση. Αυτή σου η κίνηση δεν έχει να κάνει με τη διάνοια. Δεν έχει να κάνει με τη σκέψη. Αργότερα θα σκεφτείς, εκείνη τη στιγμή όμως απλώς βλέπεις. Το γεγονός και μόνο ότι υπάρχει ένα φίδι, τη στιγμή που συνειδητοποιείς ότι υπάρχει φίδι, πηδάς και φεύγεις απ' τη μέση.
Έτσι πρέπει να γίνει, γιατί ο νους θέλει χρόνο και το φίδι δεν σου δίνει χρόνο. Πηδάς, χωρίς να ρωτήσεις το νου. Πρέπει να πηδήξεις, χωρίς να ρωτήσεις το νου. Ο νους είναι μία διαδικασία, τα φίδια είναι πιο γρήγορα απ' το νου. Ξαφνικά ο νους παραμερίζεται και λειτουργείς από το μη-νου, λειτουργείς από το είναι σου. Στο μεγάλο κίνδυνο πάντα έτσι γίνεται.
Γι' αυτό οι άνθρωποι βρίσκουν τόσο ελκυστικό τον κίνδυνο.
Τι το συναρπαστικό έχει το να τρέχεις με ένα γρήγορο αυτοκίνητο, να τρέχεις με εκατό μίλια την ώρα ή και περισσότερο; Το συναρπαστικό είναι ο μη-νους.
Όταν οδηγείς ένα αυτοκίνητο με εκατό μίλια την ώρα, δεν προλαβαίνεις να σκεφτείς. Πρέπει να δράσεις από το μη-νου. Αν συμβεί κάτι κι αρχίσεις να το σκέφτεσαι, χάθηκες. Πρέπει να δράσεις αμέσως. Δεν πρέπει να χάσεις ούτε στιγμή. Όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα του αυτοκινήτου, τόσο περισσότερο παραμερίζεται ο νους και νιώθεις βαθιά έξαψη - μια μεγάλη αίσθηση ότι είσαι ζωντανός, λες και μέχρι τώρα ήσουν νεκρός και ξαφνικά η νέκρα έφυγε και πλημμύρισες ζωή.
Ο κίνδυνος ασκεί βαθιά, υπνωτική έλξη, αλλά η έλξη οφείλεται στο μη-νου.
Αν μπορείς να το πετύχεις καθισμένος πλάι σε ένα δέντρο ή ένα ποτάμι ή απλώς στο δωμάτιο σου, δεν χρειάζεται να ριψοκινδυνεύεις τόσο. Μπορεί να γίνει οπουδήποτε. Πρέπει μόνο να παραμερίσεις το νου -μπορείς να παραμερίσεις το νου οπουδήποτε κι αν βρίσκεσαι- και να δεις τα πράγματα χωρίς την παρέμβαση του νου.
Ίσως αυτή να είναι η έλξη των απαγορευμένων πραγμάτων. Αν το σεξ απαγορεύεται, γίνεται ελκυστικό. Γιατί όλα όσα επιτρέπονται γίνονται μέρος του νου.
Προσπάθησε να το καταλάβεις.
Όλα όσα επιτρέπονται γίνονται μέρος του νου, είναι ήδη προγραμματισμένα.
Υποτίθεται ότι πρέπει να αγαπάς τη γυναίκα σου ή τον άντρα σου είναι μέρος του νου. Τη στιγμή όμως που αρχίζεις να ενδιαφέρεσαι για τη γυναίκα κάποιου άλλου, αυτό δεν είναι μέρος του νου δεν είναι
προγραμματισμένο. Σου δίνει κάποια ελευθερία. Την ελευθερία να ξεφύγεις από τη γραμμή της κοινωνίας, όπου όλα είναι βολικά, όπου όλα είναι άνετα — αλλά όπου όλα είναι επίσης νεκρά. Αρχίζεις να ενδιαφέρεσαι έντονα για τη γυναίκα κάποιου άλλου. Εκείνος μπορεί να την έχει βαρεθεί, μπορεί να αναζητά κάποιον άλλο τρόπο να ξανανιώσει ζωντανός — μπορεί μέχρι και να ενδιαφερθεί για τη δική σον γυναίκα.
Το θέμα δεν είναι η συγκεκριμένη γυναίκα ή ο άντρας. Το θέμα είναι το απαγορευμένο, το μη επιτρεπτό, το ανήθικο, το καταπιεσμένο. Αυτό που δεν αποτελεί μέρος του αποδεκτού νου, που δεν το έχουν τροφοδοτήσει στο νου σου.
Αν ένας άνθρωπος δεν είναι απολύτως ικανός να περνά στο μη-νου, αυτά τα πράγματα είναι ελκυστικά. Ο παραλογισμός αυτής της κατάστασης είναι ότι η έλξη αυτή δημιουργήθηκε από τους ανθρώπους που θεωρούνται ηθικοί, πουριτανοί, θρησκευόμενοι. Όσο περισσότερο απορρίπτουν κάτι, τόσο πιο ελκυστικό γίνεται, γιατί σου δίνει την ευκαιρία να ξεφύγεις από τη ρουτίνα, σου δίνει την ευκαιρία να το σκάσεις, να πας κάπου μακριά από την κοινωνία. Διαφορετικά, η κοινωνία σε στριμώχνει, όπου κι αν πας. Ακόμη κι όταν κάνεις έρωτα με τη γυναίκα σου, η κοινωνία σε παρακολουθεί. Ακόμη και στις ιδιωτικές στιγμές σου, η κοινωνία είναι παρούσα, όπως παντού, γιατί η κοινωνία βρίσκεται μέσα στο νου σου, στο πρόγραμμα που σου έχει περάσει στο νου. Από εκεί λειτουργεί.
Είναι μια πανούργα επινόηση.
Μία στις τόσες, όλοι νιώθουν την ανάγκη να κάνουν κάτι που δεν επιτρέπεται, να πουν «ναι» σε κάτι, στο οποίο ήταν πάντα αναγκασμένοι να λένε «όχι» - να πάνε ενάντια στον εαυτό τους. Γιατί αυτός ο «εαυτός» δεν είναι παρά το πρόγραμμα που σου έχει δώσει η κοινωνία. Όσο πιο αυστηρή είναι μια κοινωνία, τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρχουν αντάρτες. Όσο πιο ελεύθερη είναι μια κοινωνία, τόσο μικρότερη η πιθανότητα να υπάρχουν αντάρτες.
Σε μια επαναστατική κοινωνία οι αντάρτες εξαφανίζονται, γιατί δεν χρειάζονται πια.
Σε μια ελεύθερη κοινωνία τίποτε δεν απορρίπτεται κι έτσι τίποτε δεν ασκεί μακάβρια έλξη.
Αν μία κοινωνία απαγορεύει τα ναρκωτικά, τα ναρκωτικά σε τραβάνε - γιατί σου δίνουν την ευκαιρία να παραμερίσεις το νου. Ο νους σε βαραίνει πάρα πολύ.
Να θυμάσαι ότι αυτό μπορεί να γίνει και χωρίς να είσαι αυτοκαταστροφικός.
Η συγκίνηση που νιώθεις, όταν κάνεις κάτι απαγορευμένο από την κοινωνία, προέρχεται από την κατάσταση του μη-νου, αλλά έχει πολύ μεγάλο κόστος.
Δες τα μικρά παιδιά που κρύβονται για να καπνίσουν. Κοίταξε τα πρόσωπα τους - είναι τόσο χαρούμενα! Βήχουν, δακρύζουν, γιατί το να καταπίνεις και να ξεφυσάς καπνό είναι μεγάλη βλακεία. Δεν λέω πως είναι αμαρτία. Από τη στιγμή που θα το πεις αμαρτία, γίνεται ελκυστικό. Λέω μόνο πως είναι ηλίθιο, δεν είναι ευφυές. Κοίτα όμως ένα μικρό παιδί που φυσάει τον καπνό του τσιγάρου - δες το πρόσωπο του. Μπορεί να αισθάνεται χάλια, το ναπνευστικό του σύστημα νιώθει απαίσια, του έρχεται ναυτία, δακρύζουν τα μάτια του, νιώθει ένταση - αλλά χαίρεται, γιατί μπορεί να κάνει κάτι απαγορευμένο. Μπορεί να κάνει κάτι που δεν είναι μέρος του νου, που δεν είναι αναμενόμενο. Νιώθει ελεύθερο.
Αυτό μπορείς να το πετύχεις πολύ εύκολα με το διαλογισμό. Δεν χρειάζεται να ακολουθείς τα μονοπάτια της αυτοκαταστροφής. Αρκεί να μπορέσεις να μάθεις πώς να παραμερίζεις το νου...
Όταν γεννήθηκες, δεν είχες νου. Γεννήθηκες χωρίς καθόλου νου, γι' αυτό και δεν θυμάσαι τα πρώτα χρόνια της ζωής σου. Τα πρώτα χρόνια -τρία, τέσσερα χρόνια- δεν τα θυμάσαι. Γιατί; Υπήρχες. Γιατί δεν θυμάσαι;
Γιατί ο νους δεν είχε αποκρυσταλλωθεί ακόμη.
Γυρνάς προς τα πίσω, θυμάσαι κάτι που συνέβη, όταν ήσουν περίπου τεσσάρων, και ξαφνικά υπάρχει κενό. Δεν μπορείς να πας βαθύτερα. Τι συνέβη; Υπήρχες, ήσουν ολοζώντανος. Ποτέ ξανά δεν θα είσαι τόσο ζωντανός, γιατί οι επιστήμονες λένε ότι στην ηλικία των τεσσάρων ετών ένα παιδί έχει μάθει, γνωρίσει, δει το 75% όλης της γνώσης που θα αποκτήσει σε όλη τη ζωή του. Το 75% σε ηλικία τεσσάρων ετών! Έχεις ήδη ζήσει το 75% της ζωής σου και δεν έχεις μνήμη; Είναι επειδή ο νους δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί. Δεν έχεις μάθει ακόμη τη γλώσσα, δεν έχεις ακόμη ταξινομήσει τα πράγματα, δεν έχεις βάλει ετικέτες. Αν δεν μπορείς να βάλεις ετικέτα σε κάτι, δεν μπορείς να το θυμάσαι.
Πώς να το θυμηθείς; Δεν μπορείς να το αρχειοθετήσεις κάπου στο νου σου. Δεν έχει όνομα. Πρώτα λοιπόν, πρέπει να μάθεις το όνομα και μετά μπορείς να θυμάσαι.
Το παιδί γεννιέται δίχως νου. Γιατί επιμένω σ' αυτό; Για να σου πω ότι το είναι σου μπορεί να υπάρξει χωρίς το νου. Δεν χρειάζεται η παρουσία του νου. Είναι απλώς μια δομή που είναι χρήσιμη στην κοινωνία. Μη σε πιάνει εμμονή με τη δομή αυτή. Μείνε χαλαρός, ώστε να μπορέσεις να ξεγλιστρήσεις. Είναι δύσκολο. Αν όμως αρχίσεις να το κάνεις, με τον καιρό θα το καταφέρεις.
Όταν γυρίζεις στο σπίτι από το γραφείο σου, στο δρόμο προσπάθησε να ξεχάσεις τελείως το γραφείο. Να θυμάσαι ξανά και ξανά ότι πηγαίνεις στο σπίτι - δεν χρειάζεται να πάρεις μαζί σου το γραφείο. Αν πιάσεις τον εαυτό σου στα πράσα να θυμάται κάτι από το γραφείο, διώξ' το αμέσως. Βγες από 'κει. Φρόντισε, όταν είσαι στο σπίτι, να είσαι στο σπίτι. Και στο γραφείο ξεχνά τελείως το σπίτι, τη γυναίκα, τα παιδιά σου, τα πάντα. Σιγά-σιγά μάθε να χρησιμοποιείς το νου και να μη σε χρησιμοποιεί εκείνος.
Πας για ύπνο κι ο νους συνεχίζει. Του λες κάθε τόσο: «Πάψε!» Μα δεν σ' ακούει, γιατί ποτέ δεν τον εκπαίδευσες να σε ακούει. Διαφορετικά, τη στιγμή που λες: «Πάψε!» πρέπει να πάψει. Είναι ένας μηχανισμός. Ο μηχανισμός δεν μπορεί να πει: «Όχι!» Όταν ανάβεις τον ανεμιστήρα, είναι υποχρεωμένος να λειτουργήσει. Όταν τον σβήνεις, είναι υποχρεωμένος να σταματήσει. Όταν σταματάς τον ανεμιστήρα, δεν μπορεί να σου πει: «Όχι! Θέλω να συνεχίσω λίγο ακόμη».
Ο νους σου είναι ένας βιολογικός υπολογιστής. Είναι ένας πολύ περίπλοκος μηχανισμός, πολύ χρήσιμος. Πολύ καλός σκλάβος, αλλά πολύ κακός αφέντης. Αρκεί να έχεις περισσότερη εγρήγορση. Προσπάθησε μάλλον να βλέπεις τα πράγματα, παρά να τα σκέφτεσαι. Ζήσε λίγες στιγμές κάθε μέρα ή λίγες ώρες, αν μπορείς, χωρίς το νου. Όταν πας να κολυμπήσεις στο ποτάμι, άσε το νου σου στην όχθη μαζί με τα ρούχα σου. Κάνε μια κίνηση με το χέρι σαν να αφήνεις εκεί το νου σου και μπες στο ποτάμι με εγρήγορση, ακτινοβολώντας εγρήγορση, γεμάτος επίγνωση.
Δεν λέω, όμως, να το διατυπώσεις λεκτικά. Δεν λέω να λες διαρκώς στον εαυτό σου: «Όχι, δεν είμαι ο νους», γιατί αυτό το λέει ο νους.
Αρκεί μια μη λεκτική, σιωπηρή κατανόηση.
Καθισμένος στον κήπο σου, ξαπλωμένος στο χορτάρι, ξεχνά το νου. Δεν χρειάζεται.
Παίζοντας με τα παιδιά σου, ξεχνά το νου. Δεν χρειάζεται. Αγαπώντας τη γυναίκα σου, ξεχνά το νου. Δεν χρειάζεται. Τρώγοντας το φαγητό σου, τι νόημα έχει να κουβαλάς το νου; Ή, όταν κάνεις μπάνιο, τι νόημα έχει να πάρεις το νου σου στη μπανιέρα;Σιγά-σιγά, με τον καιρό... και μην το παρακάνεις, γιατί θα αποτύχεις. Αν το παρακάνεις, θα γίνει δύσκολο και θα πεις: «Είναι αδύνατον». Δοκίμασε σταδιακά.
Θα σου πω ένα ανέκδοτο:
Ο Κοέν είχε τρεις κόρες κι έψαχνε απεγνωσμένα για γαμπρό. Μόλις εμφανίστηκε στον ορίζοντα ένας νεαρός, ο Κοέν τον άρπαξε. Οι τρεις κόρες παρέλασαν μπροστά του, μετά από ένα λουκούλλειο γεύμα. Πρώτη μπήκε η Ραχήλ, η μεγαλύτερη, που δεν έλεγε και πολλά - εδώ που τα λέμε, ήταν άσχημη. Η δεύτερη κόρη, η Εσθήρ, δεν ήταν κι άσχημη, αλλά ήταν γεματοΰλα - εδώ που τα λέμε, ήταν χοντρή. Η τρίτη, η Σόνια, ήταν υπέροχη - πραγματική καλλονή.
Ο Κοέν πήρε το νεαρό παράμερα και του είπε: «Λοιπόν, τι λες; Έχουν και προίκα - μην ανησυχείς. Πεντακόσιες λίρες για τη Ραχήλ, διακόσιες πενήντα για την Εσθήρ και τρεις χιλιάδες λίρες για τη Σόνια». Ο νεαρός τα έχασε: «Μα γιατί; Γιατί δίνεις τόσο μεγάλη προίκα για την πιο όμορφη;» Ο Κοέν εξήγησε: «Να σου πω γιατί. Τυχαίνει να είναι λίγο, λιγάκι, τόσο δα έγκυος».
Κάθε μέρα, λοιπόν, μπορείς να μένεις τόσο δα έγκυος - να αποκτάς τόση δα επίγνωση.
Μη μείνεις έγκυος με τη μία. Λίγο, λιγάκι, σιγά-σιγά. Μην το παρακάνεις, γιατί κι αυτό είναι κόλπο του νου. Όποτε προσπαθείς να κάνεις κάτι, ο νους προσπαθεί να το μεγαλοποιήσει και φυσικά αποτυγχάνεις. Όταν αποτύχεις, ο νους λέει: «Βλέπεις, σου το έλεγα από την αρχή πως είναι αδύνατον».
Βάλε πολύ μικρούς στόχους. Προχώρα βήμα-βήμα, πόντο-πόντο. Δεν υπάρχει βία. Η ζωή είναι αιώνια.
Αυτό, όμως, είναι κόλπο του νου. Ο νους λέει: «Τώρα μπήκες στο νόημα. Κάν' το αμέσως - πάψε να ταυτίζεσαι με το νου». Και φυσικά, ο νους γελά με την ανοησία σου. Για πολλές ζωές εκπαίδευες το νου, εκπαίδευες τον εαυτό σου, ταυτιζόσουν μαζί του. Και τώρα, ξαφνικά, θέλεις να το αλλάξεις μέσα σε μία στιγμή. Δεν είναι τόσο εύκολο. Προχώρα λίγο-λίγο, πόντο-πόντο, αργά, ψηλαφητά. Μη ζητάς πολλά, αλλιώς θα χάσεις όλη σου την αυτοπεποίθηση. Μόλις χάσεις την αυτοπεποίθηση σου, ο νους γίνεται μόνιμα αφέντης.
Οι άνθρωποι το κάνουν συχνά αυτό. Κάποιος καπνίζει για τριάντα χρόνια και ξαφνικά μια μέρα, σε μια στιγμή τρέλας, αποφασίζει να μην καπνίσει καθόλου. Αντέχει μία ώρα, δυο ώρες - αλλά γεννιέται μια τεράστια επιθυμία, μια τρομερή λαχτάρα για τσιγάρο. Όλο του το είναι αναστατώνεται. Σιγά - σιγά αρχίζει να νιώθει ότι αυτό παραείναι. Σταματά να λειτουργεί. Δεν μπορεί να δουλέψει στο εργοστάσιο, δεν μπορεί να δουλέψει στο γραφείο. Είναι συνέχεια θολωμένος από την ανάγκη του καπνού. Τον αναστατώνει πάρα πολύ - το κόστος είναι τεράστιο. Και σε μια άλλη στιγμή τρέλας βγάζει ένα τσιγάρο από την τσέπη του, αρχίζει να καπνίζει και χαλαρώνει.
Έχει κάνει ένα πολύ επικίνδυνο πείραμα.
Στις τρεις ώρες που δεν κάπνισε έμαθε κάτι για τον εαυτό του: ότι είναι ανίκανος, ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε, ότι δεν μπορεί να τηρήσει μια απόφαση, ότι δεν έχει θέληση, ότι είναι ανίσχυρος. Όταν το χωνέψει αυτό, και όλοι το χωνεύουν με τον καιρό... Δοκιμάζεις μια φορά με το τσιγάρο, μια άλλη φορά με τη δίαιτα και μια άλλη φορά με κάτι άλλο, στο οποίο αποτυγχάνεις συνέχεια. Η αποτυχία εγκαθίσταται μέσα σου. Με τον καιρό, γίνεσαι έρμαιο των καταστάσεων. Λες: «Δεν μπορώ να κάνω τίποτε». Αν όμως νιώθεις ότι δεν μπορείς να το κάνεις, τότε ποιος μπορεί;
Όλη αυτή η ανοησία προκύπτει επειδή ο νους σε ξεγέλασε. Σου είπε να κάνεις σε μια στιγμή κάτι για το οποίο χρειάζεται πολλή εκπαίδευση και πειθαρχία - και μετά σε έκανε να νιώσεις ανίσχυρος. Αν είσαι ανίσχυρος, ο νους γίνεται πολύ ισχυρός. Είναι αντιστρόφως ανάλογα: αν είσαι ισχυρός, ο νους γίνεται ανίσχυρος. Αν είσαι ισχυρός, ο νους δεν μπορεί να είναι ισχυρός. Μόνο αν είσαι ανίσχυρος, γίνεται ισχυρός ο νους.
Ζει με την ενέργεια σου, ζει με τις αποτυχίες σου, ζει με τον αποτυχημένο σου εαυτό, την αποτυχημένη σου θέληση.
Έτσι λοιπόν, μην το παρακάνεις.
Άκουσα μία ιστορία για έναν Κινέζο μύστη, τον Μέγκιο, έναν μεγάλο μαθητή του Κομφουκίου:
Ένας οπιομανής πήγε στο Μέγκιο και του είπε: «Είναι τελείως, μα τελείως αδύνατον να σταματήσω το όπιο. Δοκίμασα όλους τους τρόπους, όλες τις μεθόδους. Όλα τελικά αποτυγχάνουν. Είμαι τελείως αποτυχημένος. Μπορείς να με βοηθήσεις;»
Ο Μέγκιος προσπάθησε να καταλάβει όλη την ιστορία του, τον άκουσε και κατάλαβε τι συνέβαινε. Του έδωσε ένα κομμάτι κιμωλία και του είπε: «Ζύγιζε το όπιο χρησιμοποιώντας ως αντίβαρο αυτήν την κιμωλία, και κάθε φορά που το κάνεις, γράφε έναν αριθμό. Την πρώτη φορά γράψε ένα, τη δεύτερη δυο, την τρίτη τρία και ούτω καθ' εξής. Γράφε στον τοίχο με την κιμωλία πόσες φορές χρησιμοποίησες όπιο. θα έρθω πάλι μετά από επτά μήνες».
Ο άνθρωπος προσπάθησε. Κάθε φορά που χρησιμοποιούσε όπιο, το ζύγιζε έχοντας ως αντίβαρο την κιμωλία και η κιμωλία εξαφανιζόταν σιγά-σιγά, πολύ αργά, γιατί κάθε φορά έπρεπε να γράψει «ένα», υστέρα με την ίδια κιμωλία να γράψει «δυο, «τρία»... Άρχισε να εξαφανίζεται. Στην αρχή, η διαφορά ήταν σχεδόν ανεπαίσθητη. Κάθε φορά, η ποσότητα μειωνόταν ελάχιστα. Μετά από επτά μήνες, όταν ο Μέγκιος πήγε να δει τον άνθρωπο, εκείνος γέλασε. Του είπε: «Με ξεγέλασες! Το κόλπο έπιασε. Είναι τόσο αδιόρατο που δεν νιώθω καν την αλλαγή κι όμως η αλλαγή συμβαίνει. Η μισή κιμωλία έχει εξαφανιστεί, το μισό όπιο έχει εξαφανιστεί».
Ο Μέγκιος του είπε: «Αν θέλεις να φτάσεις το στόχο, ποτέ μην τρέχεις. Προχώρα αργά».
Από τις πιο διάσημες φράσεις του Μέγκιου είναι: «Αν θέλεις να φτάσεις, ποτέ μην τρέχεις». Αν θέλεις πράγματι να φτάσεις, δεν χρειάζεται καν να περπατάς. Αν θέλεις πράγματι να φτάσεις, τότε βρίσκεσαι ήδη εκεί. Προχώρα αργά!
Αν ο κόσμος είχε ακούσει τον Μέγκιο, τον Κομφούκιο, τον Λάο Τσε και τον Τσουάνγκ Τσε, θα ήταν τελείως διαφορετικός. Αν τους ρωτούσες πώς να διοργανώσεις τους Ολυμπιακούς Αγώνες, θα σου έλεγαν: «Δώστε το πρώτο βραβείο στον ηττημένο. Δώστε το στον πιο αργό, όχι στον πιο γρήγορο. Ας υπάρχει ανταγωνισμός, αλλά το βραβείο ας πάει στον πιο αργό».
Αν κινείσαι αργά στη ζωή, θα πετύχεις πολλά - με χάρη, μεγαλείο και αξιοπρέπεια. Μην είσαι βίαιος. Η ζωή δεν μπορεί να αλλάξει με τη βία. Κάνε το με τέχνη.
Ο Βούδδας χρησιμοποιεί μια ειδική λέξη γι' αυτό: το ονομάζει «ουπάγια», δεξιότητα, ικανότητα. Είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο. Πρόσεξε κάθε σου βήμα, προχώρα πολύ προσεκτικά. Προχωράς σε έναν πάρα πολύ επικίνδυνο χώρο, σαν να περπατάς σε τεντωμένο σχοινί πάνω από έναν γκρεμό, σαν σχοινοβάτης. Ισορρόπησε κάθε στιγμή, μην προσπαθείς να τρέξεις, αλλιώς θα αποτύχεις σίγουρα.
«Να μην ταυτίζομαι με το νου και το σώμα - ακόμη δεν ξέρω πώς να το κάνω. Λέω στον εαυτό μου: δεν είσαι ο νους, μην ακούς το φόβο σου, αγάπα τον εαυτό σου, να είσαι ικανοποιημένος...»
Πάψε όλες αυτές τις ανοησίες. Μη λες τίποτε στο νου, γιατί αυτός που τα λέει είναι ο ίδιος ο νους. Καλύτερα να είσαι σιωπηλός και να ακούς. Στη σιωπή δεν υπάρχει νους. Στα μικρά κενά, όπου δεν υπάρχουν λέξεις, δεν υπάρχει νους. Ο νους είναι απόλυτα λεκτικός, είναι η ίδια η γλώσσα.
Άρχισε λοιπόν να γλιστράς στα κενά. Ρίχνε πότε-πότε μια ματιά - σαν να είσαι χαζός, μη σκέφτεσαι, απλώς βλέπε.
Πήγαινε και δες τους ανθρώπους που θεωρούνται χαζοί. Κάθονται ήσυχοι - κοιτάζουν, χωρίς να κοιτάζουν τίποτε. Είναι χαλαροί, απόλυτα χαλαροί. Το πρόσωπο τους έχει ομορφιά. Δεν έχουν ένταση, δεν κάνουν τίποτε είναι απόλυτα χαλαροί, άνετοι. Παρατήρησε τους.
Αν μπορείς να κάθεσαι σαν χαζός μία ώρα την ημέρα, θα φτάσεις στη φώτιση.
Ο Λάο Τσε είπε: «Φαίνεται πως όλοι είναι πανέξυπνοι, εκτός από μένα. Εγώ μοιάζω με ηλίθιο».
Ένας από τους διασημότερους μυθιστοριογράφους, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, έγραψε στο ημερολόγιο του πως, όταν ήταν νέος, είχε μια κρίση επιληψίας και πως, μετά την κρίση, για πρώτη φορά μπόρεσε να καταλάβει τι είναι η πραγματικότητα. Αμέσως μετά την κρίση, όλα έγιναν απόλυτα σιωπηλά. Οι σκέψεις σταμάτησαν. Οι άλλοι έψαχναν για γιατρούς και φάρμακα και εκείνος ήταν τρομερά χαρούμενος. Η επιληπτική κρίση του είχε χαρίσει μια αναλαμπή του μη-νου.
Ίσως εκπλαγείς μαθαίνοντας πως πολλοί επιληπτικοί έχουν γίνει μύστες και πολλοί μύστες είχαν επιληπτικές κρίσεις - ακόμη και ο Ραμακρίσνα. Ο Ραμακρίσνα είχε κρίσεις. Στην Ινδία, δεν τις λέμε «κρίσεις», τις λέμε σαμάντι. Οι Ινδοί είναι έξυπνοι άνθρωποι. Όταν πρόκειται να δώσεις ένα όνομα, γιατί να μην είναι όμορφο; Αν το πούμε «μη-νου», μοιάζει πολύ ωραίο.
Αν πω: «Να είσαι ηλίθιος», νιώθεις ενοχλημένος, αναστατωμένος. Αν πω: «Γίνε μη-νους», όλα είναι εντάξει. Κι όμως είναι ακριβώς η ίδια κατάσταση. Ο ηλίθιος είναι κάτω από το νου, ο ασκούμενος στον διαλογισμό είναι πάνω από το νου, αλλά και οι δύο είναι χωρίς νου. Δεν λέω ότι ο ηλίθιος είναι ακριβώς το ίδιο με τον ασκούμενο στον διαλογισμό, είναι όμως κάτι παρόμοιο. Ο ηλίθιος βρίσκεται στην κατάσταση του μη-νου, αλλά χωρίς επίγνωση, ενώ αυτός που διαλογίζεται βρίσκεται στην κατάσταση του μη-νου με επίγνωση. Υπάρχει μεγάλη διαφορά, αλλά και μεγάλη ομοιότητα.
Υπάρχει κάποια ομοιότητα μεταξύ των τρελών και των φωτισμένων ανθρώπων. Στο σουφισμό λέγονται «τρελοί» -οι φωτισμένοι άνθρωποι λέγονται τρελοί άνθρωποι. Και βέβαια, κατά μία έννοια είναι τρελοί. Έχουν ξεφύγει από το νου.
Μάθε το σιγά-σιγά, με τον καιρό. Αν μπορέσεις να έχεις έστω και λίγα δευτερόλεπτα αυτής της υπέροχης ηλιθιότητας, όπου δεν σκέφτεσαι τίποτε, όπου δεν ξέρεις ποιος είσαι, όπου δεν ξέρεις γιατί υπάρχεις, όπου δεν ξέρεις απολύτως τίποτε και βρίσκεσαι σε μια βαθιά κατάσταση μη-γνώσης - σε βαθιά άγνοια, στη βαθιά σιωπή της άγνοιας, στη σιωπή εκείνη θα αρχίσεις να βλέπεις ότι δεν είσαι το σώμα, δεν είσαι ο νους.
Δεν θα το διατυπώσεις λεκτικά! Θα είναι ένα γεγονός, όπως ο ήλιος που λάμπει. Δεν χρειάζεται να πεις ότι ο ήλιος λάμπει. Όπως τα πουλιά που κελαηδούν - δεν χρειάζεται να πεις ότι κελαηδούν. Αρκεί να τα ακούσεις με επίγνωση και να ξέρεις ότι κελαηδούν, χωρίς να το πεις.
Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, προετοιμάσου αργά και μια μέρα θα συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι ούτε το σώμα ούτε ο νους - ούτε καν ο εαυτός σου, η ψυχή σου. Είσαι ένα τεράστιο κενό, ένα τίποτε - ένας κανένας. Υφίστασαι, υπάρχεις, είσαι —αλλά χωρίς σύνορα, χωρίς όρια, χωρίς ορισμό, χωρίς οριοθέτηση.
Στην τέλεια αυτή σιωπή, φτάνεις στην τελειότητα, στην κορύφωση της ζωής και της ύπαρξης.
